"लू" पढियो । म कुनै समीक्षक होइन र पुस्तकको समिक्षा गर्नसक्ने गरी ज्ञान पनि आर्जेको छैन । एउटा सामान्य पाठकको रूपमा लागेको कुरा लेख्दैछु । विशेष गरी यो उपन्यासको चर्चा बढी नै भएकोले । लू पढ्न धेरै समय लाग्यो । साथी जनक सँग किताब लिएको लगभग एक महिनाको समयमा बल्ल तल्ल भ्याइयो । एक त त्यसै पढ्न भनेपछि जाँगर नचल्ने, त्यसमाथि किताबले पनि अगाडी पढ्न घच्घचाउन सकेन ।"लू" पश्चिम तराईको ऐना हो । यसले नेपालगञ्ज देखि नवलपरासी क्षेत्रसम्मको अवधि भाषी जनजिवन प्रस्टरूपमा देखाउँछ । त्यहाँको भाषा, रहनसहन, बोलीचाली र सामाजिक यथार्थताको स्पष्ट, सरल र सहज शैलीमा बयान गरेको छ । मेरो किशोरावस्था पश्चिम तराईकै कपिलवस्तुमा बितेको हुँदा उपन्यास पढुन्जेल मलाई उही परिवेशमा डुलाइ रह्यो । रेडियोलाल, बजरंगी, इलैया, हरदेइ, कमला, नुसरत, करीम आदि पात्रहरू सजिव बनेर आँखा अगाडी आए । आफू हुर्केको परिवेशमा रहेका पात्रहरू सँग तुलना गर्न पुगिएछ पढुन्जेल ।
पत्थरपुरवा गाउँको काल्पनिक चित्र खडा भइसकेको थियो दिमागमा जुन कता कता आफू हुर्केको ठाउँसँग मिल्न गएको थियो । सबैभन्दा अचम्म त मलाई 'टुटे पन्डित' सँगको साक्षात्कार लाग्यो । हाम्रो गाउँ (निबिहवा, जवाभारी-७, कपिलवस्तु) मा पुरोहिती गर्ने पन्डितको नाम पनि डुँडे पन्डित नै हो । टुटेको झै उनको पनि एउटा हातले काम गर्दैन । तिनले पनि टुटेले झै आयुर्वेद र वेदको अल्पज्ञानमा मरमसला लगाएर वर्णन गर्दै आफ्नो व्यवसाय चलाएका छन् गाउँमा । टुटेको जस्तै उनको अतितको बारे त ज्ञान भएन तर हात भाँचिएको कथा चै थोरबहुत मिल्छ ।
लू को कथानकमा तराईको तितो मिठो यथार्थ छ । एसएसबीको अत्याचार, सीमापारीको राजनितीमा वारीका मान्छेको सहभागीता राम्रो सँग यथार्थपरक रुपमा चित्रण भएको छ । अन्तरजातिय, अन्तरधर्म सम्बन्ध, खासगरी वैवाहिक/प्रेम सम्बन्धलाई समाजले हेर्ने दृष्टिकोणको चित्रण जिवन्त रुपमा भएको छ । तराई क्षेत्रमा रहेको हिन्दू मुस्लिमको सहिष्णुता र मेलमिलाप यो विषयको संवेदनशीलता घटनाक्रममा सही रूपमा वर्णन भएका छन् । आफूले देखेको भोगेको घटनाक्रम उपन्यासमा वर्णन भएको पाएँ । साइकलको कथा रोचक लाग्यो, हुन त आजकल हाम्रो तिर साइकललाई मोटरसाइकलले विस्थापित गरिसक्यो । कथामा वर्णन भएजस्तो साइकलमा चढेर भाग्ने चलनै त शुरु भइ सकेको छैन तर केही छिटपुट प्रेमकथाहरूमा भाग्न मोटरसाइकल प्रयोग भएको छ ।
लू ८० र ९० को दशकमा बन्ने गरेको हिन्दी मसला फिल्म जस्तै छ । यसका पात्र तथा घटनाक्रम अति नै फिल्मी छन् । खासगरी इलैया, उ डरलाग्दो नदीको भेलमा बेपत्ता भएर पनि जिउँदो नै फर्किन्छ, फिल्मको हिरो झैं । उसले गर्ने हरेक क्रियाकलाप हिन्दी फिल्महरूमा चित्रण भए झै "एंग्रीएंग म्यान"सँग मेल खान्छ । केही पैसाका लागि घर भत्काइदिने गुन्डाको रूपमा होस्, नुसरतलाई एकोहोरो माया गर्ने प्रेमीको रूपमा होस् वा करीमसँग नुसरतको मिलन गराई दिने अल्लाहको अवतारीको रूपमा होस् उ मलाई हरेक दृष्टिकोणबाट त्यस्तै लाग्यो । उपन्यासकारले हिन्दी फिल्म नहेरेर हो वा त्यस्तै चित्रण गर्न खोजेर हो, उपन्यास पढुन्जेल उही पुराना सूत्रका हिन्दी फिल्म हेरे जस्तो लागि रह्यो । नेताको रूपमा असगर अली र शम्भूरामको प्रस्तुतीकरण ठ्याक्कै उही शैलीमा गरिएको छ । ८० र ९० को दशकमा हिट भएका सबैजसो हिन्दी फिल्म हेरेको भएर पनि होला लू को प्रस्तुतीकरणमा केही पनि नयाँ कुरा भेटिएन । एउटा गाउँको एक थुप्रो पात्रहरूको घटनाक्रमलाई अलि ज्यादा नै नाटकियपन दिएर बनाइएको एउटा स्क्रिप्ट जस्तै बनेको छ यो उपन्यास । नुसरतको कल्पना पनि अलि बढी नै पाना खर्च गरेर वर्णन गरिएको छ । वायुपंखी घोडा अनि त्यसमा चढेर आउने योद्धा राजकुमारको कल्पना गर्ने युवतीको रूपमा नुसरतलाई देखाइएको कुरा पनि अलि पचेन । यस्ता दृश्यहरू प्रसस्तै रूपमा फिल्ममा हेरिसकिएको छ ।
समग्रमा "लू" कस्तो छ भन्ने कुरा यसलाई सकाउन लागेको समयले नै भनिहाल्छ । यसका पात्रहरूको चरित्र चित्रण सजिव छ, यथार्थपरक छ तर घटनाक्रम भने विल्कुलै नाटकीय र फिल्मी छन् । जुन कथानक हामीले अनेकौं हिन्दी फिल्ममा हेरिसकेका छौं । गाउँमा भेटिने पात्रहरूमा नायकीपना, प्रेमिल भाव, धूर्त्याइँ, रिस, द्वेष, घृणा यस्तो अधिक नाटकीय रूपमा चित्रण हुनुले कथानकलाई यथार्थबाट टाढा धकेल्यो । बेलाबेलामा कथावाचक पात्र फेरिरहनु मलाई रूचेन, यसले कथानकको वहावलाई छेक्यो बारम्बार ।
 |
| तस्वीर साभारः जनकराज भट्ट |
तपाईले लेख्नुभएको सरलभाषी यो लेख, मलाई राम्रो लाग्यो। यसैगरी लेख्दै जानुस्। शुभकामना! तपाईले झन्डाको बारेमा गर्नुभएको कुरा निकै घत लाग्यो@@
ReplyDelete